Klasifikasi Kalimat Lanjutan ( SINTAKSIS)

MAKALAH

SINTAKSIS BAHASA INDONESIA

“Klasifikasi Kalimat (Lanjutan)”

Diampu oleh Sholikhin,M.Pd.

Disusun oleh,

Kelompok       : V
            Kelas               : IV A

PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA INDONESIA

SEKOLAH TINGGI KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN MUHAMMADIYAH PRINGSEWU

LAMPUNG

2017

DAFTAR NAMA KELOMPOK

No.	NAMA	NPM	Paraf

KATA PENGANTAR

Assalamuallaikum Wr. Wb

Puji dan syukur kehadirat Allah SWT, karena atas rahmat dan hidayah-Nya lah kami dapat menyelesaikan makalah ini. Tidak lupa kami mengucapakan terima kasih kepada dosen Mata Kuliah Sintaksis Bahasa Indonesia dan pihak-pihak lain yang telah mendukung dalam kelancaran pembuatan makalah ini.

Adapun maksud dan tujuan pembuatan makalah ini adalah untuk memenuhi tugas kelompok dari mata kuliah tersebut. Didalam penulisan makalah ini kami menyadari bahwa masih terdapat kekurangan dan kekeliruan. Untuk itu kami mengharapkan kritik dan saran yang membangun dari pembaca untuk menyusun makalah lain di masa yang akan datang. Semoga makalah ini bermanfaat tidak hanya bagi kami tetapi juga bagi pembaca.

Wassalamuallaikum Wr. Wb

Pringsewu, 08 Maret 2017

Penulis

DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL

DAFTAR NAMA KELOMPOK...................................................................... i

KATA PENGANTAR....................................................................................... ii

DAFTAR ISI....................................................................................................... iii

BAB I PENDAHULUAN

A.    Latar Belakang Masalah............................................................................ 1

B.     Rumusan Masalah..................................................................................... 2

C.     Tujuan........................................................................................................ 2

BAB II PEMBAHASAN

A.    Batasan Kalimat........................................................................................ 3

B.     Klasifikasi Kalimat.................................................................................... 3

C.     Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jumlah dan Jenis Klausa pada Dasar..... 3

D.    Klasifikasi Kalimat berdasarkan Struktur Internal Klausa Utama............ 4

E.     Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jenis Responsi yang Diharapkan........... 5

F.      Klasifikasi Kalimat berdasarkan Sifat hubungan Aktor- Aksi.................. 6

BAB III PENUTUP

A.    Kesimpulan................................................................................................ 7

B.     Saran.......................................................................................................... 7

DAFTAR PUSTAKA

LAMPIRAN

BAB I

PENDAHULUAN

A.    Latar Belakang

Banyak ahli yang mengemukakakan penjelasan ataupun batasan sintaksis. Menurut Stryker, 1969:21 bahwa sintaksis adalah telaah mengenai pola- pola yang dipergunakan sebagai sarana untuk menggabung- gabungkan kata menjadi kalimat. Sedangkan menurut Ramlan, Sintaksis adalah bahagian dari tata bahasa yang membicarakan struktur frase dan kalimat.

Jadi, Sintaksis merupakan salah satu cabang tata bahasa yang membicarakan struktur- struktur kalimat, klausa dan frase.

Untuk itu kami mendapat tugas membahas tentang Klasifikasi Kalimat karena Kalimat sangatlah penting bagi pengguna Bahasa Indonesia itu sendiri. Dalam kehidupan sehari-hari banyak sekali kalimat- kalimat yang dituturkan. Dalam makalah ini inshaallah akan membahas secara khusus tentang Klasifikasi Kalimat dalam Sintaksis bahasa Indonesia.

B.     Rumusan Masalah

1.      Bagaimana Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jumlah dan Jenis Klausa pada Dasar ?

2.      Bagaimana Klasifikasi Kalimat berdasarkan Struktur Internal Klausa Utama?

3.      Bagaimana Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jenis Responsi yang diharapkan?

4.      Bagaimana Klasifikasi Kalimat berdasarkan Sifat Hubungan Aktor- Aksi?

C.    Tujuan

Tujuan dalam pembuatan makalah ini yaitu untuk mengetahui tentang verba, yang meliputi;

1.      Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jumlah dan Jenis Klausa pada Dasar ?

2.      Klasifikasi Kalimat berdasarkan Struktur Internal Klausa Utama?

3.      Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jenis Responsi yang diharapkan?

4.      Klasifikasi Kalimat berdasarkan Sifat Hubungan Aktor- Aksi?

BAB I

PENDAHULUAN

A.    Batasan Kalimat

Kalimat adalah satuan bahasa yang secara relatif dapat berdiri sendiri, yang pola intonasi akhir dan yang terdiri dari klausa. (Cook, 1971 : 39 – 40; Elson dan pickett, 1969 : 82)

Menurut arifin (2008: 54) menjelaskan bahwa kalimat adalah satuan bahasa yang secara relative berdiri sendiri, mempunyai intonasi final (kalimat lisan), dan ssecara actual ataupun potensialterdiri atas klausa.

Ada empat cirri utama kalimat, yaitu :

1)      Satuan bahasa

2)      Secara relatif dapat berdiri sendiri

3)      Mempunyai pola intonasi akhir

4)      Terdiri dari klausa

B.     Klasifikasi kalimat

Kalimat dapat di klasifikasikan dengan berbagai cara, antara lain :

1)      Jumlah dan jenis klausa yang terdapat pada dasar

2)      Struktur internal klausa utama

3)      Jenis responsi yang diharapkan

4)      Sifat hubungan aktor – aksi

5)      Ada tidaknya unsur negatif pada frase verbal utama

6)      Kesederhanaan dan kelengkapan dasar

7)      Posisinya dalam percakapan

8)      Konteks dan jawaba yang diberikan

C.    Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jumlah dan Jenis Klausa pada Dasar.

Klasifikasi kalimat berdasarkan jumlah dan jenis klausa pada dasar, dapat dibedakan menjadi :

1)      Kalimat tunggal

Kalimat tunggal adalah kalimat yang terdiri dari suatu klausa bebas tanpa klausa terikat. Contoh :

-          Saya makan.

-          Ibu menjahit

-          Kakak menulis surat

-          Pramuka menolong orang sakit

-          Saya orang Lampung

2)      Kalimat Bersusun

Menurut Cook, 1991: 38 , Kalimat bersusun adalah kalimat yang terdiri dari satun klausa bebas dan sekurang – kurangnya satu klausa terikat. Contoh :

-          Saya bangun sebelum ayam berkokok.

-          Nenek pulang setelah ayah datang.

-          Ibu senang kalu saya membawa oleh – oleh.

-          Dia memperoleh beasiswa karena dia pintar.

-          Seandainya kamu menjual rumah itu pasti kamu menyesalinya.

3)      Kalimat Majemuk

Menurut Henry Guntur Tarigan 1984: 14, Kalimat majemuk adalah kalimat yang terdiri dari beberapa klausa bebas. Contoh :

-          Paman membeli sebidang sawah, lantas dia menyuruh adiknya memaculnya.

-          Ana menyukai fiksi, sedangkan Ina menyukai puisi.

-          Memang dia kaya tetapi dia hidup sederhana.

D.    Klasifikasi kalimat berdasarkan Struktur Internal Klausa Utama.

Menurut Prof.DR.Henry Guntur Tarigan, dipandang dari segi struktur internal klausa utama maka dapat dibedakan menjadi 2 yaitu:

1)      Kalimat Sempurna

Kalimat sempurna adalah kalimat yang dasarnya terdiri dari sebuah klausa bebas (Cook, 1971 : 47). Contohnya :

-          Adik menyusu.

-          Ayah membawa koran.

-          Saya melukis

2)      Kalimat Tak Sempurna

Menurut Cook 1971: 47 dalam buku Pengajaran Sintaksis bahwa Kalimat tak sempurna adalah kalimat yang dasarnya terdiri dari sebuah klausa terikat, atau sama sekali tidak mengandung struktur klausa. Contohnya :

(Mau kemana kamu nanti sore?)

“ Ke Bandung. “

E.     Klasifikasi Kalimat berdasarkan Jenis Responsi yang Diharapkan

1)      Kalimat pernyataan

Menurut Cook, 971: 38:49, Kalimat pernyataan adalah kalimat yang di bentuk untuk menyiarkan informasi tanpa mengharapkan response tertentu. Contohnya :

-          Udara dingin.

-          Awan Hitam.

-          Kota Bandung adalah Kota Kembang

2)      Kalimat pertanyaan

Menurut Cook, 1971: 38;49, Kalimat pertanyaan adalah kalimat yang di bentuk untuk memancing responsi berupa jawaban. Contohnya :

-          Apa itu?

-          Bolehkah saya ikut bersama mu?

-          Mengapa kamu diam saja?

3)      Kalimat perintah

Kalimat perintah kalimat yang memancing responsi berupa tindakan. Contonya :

-          Makan obat itu, Nur !

-          Berhenti !

F.     Klasifikasi Kalimat berdasarkan Sifat Aktor – Aksi

Menurut Cook dalam buku pengajaran sintaksis yang ditulis oleh Prof. DR. Henry Guntur Tarigan klasifikasi kalimat berdasrkan sifar aktor- aksi ada 4 yaitu:

1)      Kalimat Aktif

Menurut adalah kalimat yang subyeknya berperanan sebagai pelaku atau aktor. Contohnya:

- Paman mengirim uang

- Adik menuntun Nenek

2)      Kalimat Pasif

Kalimat pasif adalah kalimat yang subyeknya berperan sebagai penderita.

- Kue itu dimakan oleh kakak.

- Ayam itu disembelih tadi pagi.

3)      Kalimat Medial

Kalimat medial adalah kalimat yang subyeknya berperanan baik sebagai pelaku maupun sebagai penderita. Contohnya:

-          Aku menyesali nasibku.

-          Saya memotong rambut saya sendiri.

4)      Kalimat Resiprokal

Kalimat resiprokal adalah kalimat yang subyek dan obyeknya melakukan perbuatan yang berbalas – balasan. Contohnya:

-          Saya sering tukar-menukar buku dengan teman.

-          Kita harus tolong-menolong dengan tetangga kita

BAB III

PENUTUP

A.    Kesimpulan

Kalimat adalah satuan bahasa yang secara relatif dapat berdiri sendiri, yang pola intonasi akhir dan yang terdiri dari klausa. (Cook, 1971 : 39 – 40; Elson dan pickett, 1969 : 82).

Kalimat dapat di klasifikasikan dengan berbagai cara, antara lain :

1.      Jumlah dan jenis klausa yang terdapat pada dasar

2.      Struktur internal klausa utama

3.      Jenis responsi yang diharapkan

4.      Sifat hubungan aktor – aksi

B.     Saran

Semoga Makalah ini dapat menjadi salah satu referensi dan membantu para pembaca, Kritik dan saran kami harapkan agar kedepannya dapat lebih baik lagi.

DAFTAR PUSTAKA

Tarigan;Henry Guntur.1984. Pengajaran Sintaksis. Bandung:ANGKASA

https://id.scribd.com/doc/91464907/KLASIFIKASI-KALIMAT

LAMPIRAN

Selesaikanlah kalimat berikut dengan cara mengisi titik- titik yang tersedia, sehingga masing- masing merupakan kalimat tunggal.

A.    Kamu.......................................................................................................

Bibi..........................................................................................................

Pakcik......................................................................................................

Lembunya...............................................................................................

Pekarangan itu.........................................................................................

Orang ini.................................................................................................

Gunung itu..............................................................................................

Sepedaku.................................................................................................

Dia...........................................................................................................

Mereka....................................................................................................

Buku ini...................................................................................................

Rumah itu................................................................................................

Kesehatanku............................................................................................

Ikan ini....................................................................................................

Saudaraku...............................................................................................

B.     ........................................................................            lima ratus rupiah.

..................................................................................  buruk.

..................................................................................  mati.

..................................................................................  Murah.

..................................................................................  Dua ekor.

................................................................................... Sedih

..................................................................................  Guru.

..................................................................................  Pegawai.

................................................................................    Pramuka.

..................................................................................  Patah.

..................................................................................  Merah.

..................................................................................  Pencuri.

.................................................................................   Jujur,

.................................................................................   Indonesia.

..................................................................................  Meninggal.

................................................................................... Miskin.

................................................................................... Malas.

Sempurnakanlah kalimat- kalimat berikut sehingga menjadi kalimat susun.

A.    Keluarganya bersedih karena....................................................................

Dia bersukacita sebab................................................................................

Kami makan sesudah.................................................................................

Ibu tidur karena.........................................................................................

Ayah akan menjual sapi itu kalau..............................................................

Pak guru senang seandainya......................................................................

Ibu Nani memuji anak itu karena..............................................................

Pak Lurah gembira karena.........................................................................

Mata wanita itu bengkak kalau.................................................................

Buku ini kotor sebab.................................................................................

Kami pasti datang kalau............................................................................

Pamannya mendapat hadiah karena..........................................................

Seandainya saya datang............................................................................

Kalau ada waktu.......................................................................................

Karena dia capek.......................................................................................

Sebab ibu telah lanjut usia.........................................................................

Sebelum matahari terbit.............................................................................

Ketika kami tiba........................................................................................

Sesudah dia memperoleh uang..................................................................

Sebelum mereka berangkat........................................................................

Kalau dia berani datang............................................................................

Bila hujan turun.........................................................................................

Kalau Tuhan mengizinkan.........................................................................

Karena pak Ali meninggal.........................................................................

Setelah mereka pindah rumah...................................................................

Andaikata saya lulus ujian.........................................................................

Sekiranya ayahnya menjadi lurah..............................................................

Pada waktu harga beras mahal..................................................................

Pada saat dia datang.................................................................................

Sempurnakanlah kalimat- kalimat berikut ini sehingga menjadi kalimat majemuk.

A.    Di sini ada gula..........................................................................................

Pak guru mengumpulkan para siswa.........................................................

Petani bekerja disawah..............................................................................

Harga sayur- mayur naik...........................................................................

Kami membeli tiga ekor domba................................................................

Langit cerah...............................................................................................

Ayam berkokok.........................................................................................

Adik bermain- main dihalaman.................................................................

Memang dia miskin...................................................................................

Anak itu rajin.............................................................................................

B.     ............................................... tetapi ayahnya pergi juga ke sawah.

............................................... nenek makan sihir dan kakak merokok.

............................................... tetapi anaknya tidak sekolah.

............................................... sesudah itu saya berangkat ke sekolah.

..............................................  setelah itu ayahnya meninggal dunia.

..............................................  sedang para siswa mengerjakan latihan
dikelas.

............................................... lantas berangkatlah dia ke Bandung.

............................................... dan pamannya mengerjakan kebun itu.

Sempurnakanlah kalimat-kalimat betikut ini sehingga merupakan kalimat sempurna.

A.    Kami..........................................................................................................

Penduduk desa itu.....................................................................................

Pancasila adalah........................................................................................

Indonesia...................................................................................................

Jakarta.......................................................................................................

Harga sayur-mayur....................................................................................

Hatinya......................................................................................................

Rumah mereka...........................................................................................

Buku itu.....................................................................................................

Matahari....................................................................................................

B.     Kami pulang walapun................................................................................

Karena sakit...............................................................................................

Kalau hari hujan........................................................................................

……........................................................................... karena dia lulus.

…………................................................................... , dia sangat kikir

Setelah makan pagi....................................................................................

Walaupun hartanya banyak.......................................................................

………...............................................….        .setelah dia kawin.

.............................................................…       sebelum kuliahku selesai.

C.     Di mana ada jalan......................................................................................

Saya membeli buku...................................................................................

Kampungnya di Jawa Tengah...................................................................

Kami naik kereta api..................................................................................

Mereka mendengar siaran RRI Yogya......................................................

Saya tinggal di Bandung……………..

Ayahnya guru............................................................................................

Anak saya enam orang..............................................................................

Kakak bermain tenis..................................................................................

Elly kuliah di yogya..................................................................................

Buatlah beberapa kalimat tak sempurna. Anda dapat membuatnya dalam percakapan ataupin dalam situasi lain.

Jawab  : .................................................................................................................

              .................................................................................................................

              .................................................................................................................

              .................................................................................................................

              ..................................................................................................................

Sempurnakanlah kalimat-kalimat berikut ini sehingga merupakan kalimat pernyataan.

A.    Rumahnya.................................................................................................

Dia.............................................................................................................

Guru kami..................................................................................................

Buku ini.....................................................................................................

Teman karibku...........................................................................................

Nilai ujian kami.........................................................................................

Uangnya....................................................................................................

Sungai Citarum..........................................................................................

Gunung itu................................................................................................

Ayahku......................................................................................................

Bandung....................................................................................................

Para siswa..................................................................................................

Perpustakaan sekolah ini...........................................................................

Dia bekerja................................................................................................

Gajinya......................................................................................................

Minuman ini..............................................................................................

B.     ....................................................................    datang ke rumah ini?

....................................................................    pergi dari rumah ini?

...................................................................     nama kota ini?

....................................................................    nama anak ini?

....................................................................    ayahmu?

....................................................................    namamu?

....................................................................    usiamu?

....................................................................    adikmu kuliah?

....................................................................    kamu berhenti kuliah?

.....................................................................   alamat kuliahmu?

....................................................................    mereka berada di Medan?

....................................................................    anakmu?

....................................................................    ibumu?           

.....................................................................   berbahasa Inggris?

......................................................................  kamu beli barang ini?

.....................................................................   dia mengetahui alamat
saya di Bandung.

.....................................................................   usia kakak sekarang?

Sempurnakanlah kalimat-kalimat berikut ini sehingga menjadi kalimat pertanyaan.

A.    Di mana.....................................................................................................

Ke mana....................................................................................................

Dari mana..................................................................................................

Dari siapa...................................................................................................

Kepada siapa.............................................................................................

Apa............................................................................................................

Siapa..........................................................................................................

Mengapa....................................................................................................

Bila............................................................................................................

Kapan........................................................................................................

Kenapa......................................................................................................

Apakah......................................................................................................

Betulkan....................................................................................................

Sempurnakanlah kalimat- kalimat berikut ini sehingga merupakan kalimat aktif.

A.    Perang........................................................................................................

Perdamaian................................................................................................

Manusia.....................................................................................................

Rakyat.......................................................................................................

Pemerintah.................................................................................................

Petani.........................................................................................................

Pedagang...................................................................................................

Murid- murid.............................................................................................

Bulan.........................................................................................................

Hujan.........................................................................................................

Sampah......................................................................................................

Kebersihan.................................................................................................

Kemalasan.................................................................................................

Kerajinan...................................................................................................

B.     .................................................................................   orang miskin.

.................................................................................   Selat Sunda.

.................................................................................   bahasa Inggris.

.................................................................................   buah mangga.

..................................................................................  sampah- sampah.

..................................................................................  beras merah.

..................................................................................  cerita pendek.

................................................................................... uang ibu.

................................................................................... kopi susu.

..................................................................................  tiga ekor kambing.

...............................................................................     ibunya.

...............................................................................     kamu.

...............................................................................     umat manusia.

...............................................................................     menembaki daerah itu

...............................................................................     penyakit malaria.

A.    Buatlah kalimat pasif dengan kata- kata berikut ini:

Diterjemahkan

..................................................................................................................

Dipelajari

...................................................................................................................

Ditemani

...................................................................................................................

Diakui

...................................................................................................................

Dijunjung

....................................................................................................................

Disayangi

....................................................................................................................

Diperjuangkan

....................................................................................................................

Dipertemukan

.....................................................................................................................

Dikelilingi

...............................................................................................................

B.     Buatlah kalimat aktif dengan kata- kata berikut ini:

Menterjemahkan

...................................................................................................................

Mempelajari

..................................................................................................................

Menemani

...................................................................................................................

Mengakui

...................................................................................................................

Menjunjung

...................................................................................................................

Menyayangi

....................................................................................................................

Mempercayai

...................................................................................................................

Memperjuangkan

...................................................................................................................

Mempertemukan

...................................................................................................................

Mengelilingi

...................................................................................................................

Sempurnakanlah kalimat- kalimat berikut ini sehingga merupakan kalimat medial.

A.    .................................................................................   matanya sendiri.

.................................................................................   telinganya sendiri.

.................................................................................   dadanya sendiri.

.................................................................................   perutnya sendiri.

.................................................................................   darahnya sendiri.

.................................................................................   punggung saya.

..................................................................................  kaki saya.

................................................................................... tangan saya.

................................................................................... mulut saya.

..................................................................................  muka saya.

B.     Saya...........................................................................................................

Aku............................................................................................................

Kamu.........................................................................................................

Engkau......................................................................................................

Anda..........................................................................................................

Dia.............................................................................................................

Beliau........................................................................................................

Kita............................................................................................................

Kami..........................................................................................................

Kalian........................................................................................................

Mereka.......................................................................................................

Paman........................................................................................................

Nenek........................................................................................................

Kakak........................................................................................................

Abang........................................................................................................

Adik..........................................................................................................

Wanita itu..................................................................................................

Pakailah kata- kata berikut ini dalam kalimat resiprokal.

Bersikirim- kirim

...................................................................................................................................

Saling mengirim

..................................................................................................................................

Desak- mendesak

...................................................................................................................................

Bercium- ciuman

...................................................................................................................................

Sindir menyindir

..................................................................................................................................

Caci- mencaci

...................................................................................................................................

Fitnah- memfitnah

...................................................................................................................................

Tarik- menarik

...................................................................................................................................

Saling mendorong

..................................................................................................................................

Dorong- mendorong

...................................................................................................................................

Sahut menyahut

....................................................................................................................................

Bersahut- sahutan

...................................................................................................................................

Tikam- menikam

..................................................................................................................................

Saling menikam

..................................................................................................................................

Baku tikam

...................................................................................................................................

Tuduh- menuduh

..................................................................................................................................

Saling menuduh

...................................................................................................................................

Lempar- melempar

..................................................................................................................................

Berlempar- lemparan

..................................................................................................................................

Saling memaafkan

..................................................................................................................................

Bersimaaf- maafan

..................................................................................................................................

Berkejar- kejaran

..................................................................................................................................

Kejar- mengejar

.................................................................................................................................

Cubit- mencubit

..................................................................................................................................

Saling mencubit

...................................................................................................................................

Bersicubit- cubitan

..................................................................................................................................

Tawar- menawar

..................................................................................................................................

Baku hantam

..................................................................................................................................

Baku tembak

...................................................................................................................................

Baku intip

...................................................................................................................................

Baku tuduh

..................................................................................................................................

Baku sindir

.................................................................................................................................

Baku caci

.................................................................................................................................

Serang menyerang

..................................................................................................................................

Salah- menyalahkan

..................................................................................................................................

Sempurnakanlah kalimat- kalimat berikut ini sehingga merupakan kalimat perintah.

A.    ..................................................................................  Ani!

................................................................................... Kamu!

................................................................................... anak- anak!

................................................................................... paman!

................................................................................... Jon!

................................................................................... di dalam kamar!

................................................................................... di kamar mandi!

................................................................................... tangannya!

................................................................................... lemari ini!

................................................................................... kain itu!

................................................................................... halaman tiga!

................................................................................... mencaci orang!

................................................................................... kau!

B.     Selesaikan.................................................................................................. !

Bersihkan................................................................................................... !

Tuliskan..................................................................................................... !

Cari............................................................................................................ !

Jangan........................................................................................................ !

Tebang....................................................................................................... !

Bunuh........................................................................................................ !

Tanyakan................................................................................................... !

Masukkan.................................................................................................. !
Rajin- rajin................................................................................................. !

Lekas......................................................................................................... !

Antarkan.................................................................................................... !

Bersihkan................................................................................................... !

Sapu........................................................................................................... !

Bagi........................................................................................................... !